Một mùa đông nữa lại đến, mùa đông mà cách đây tròn 5 năm (4/12/2007) nhà thơ của "Vầng trăng quầng lửa" đã trút hơi thở cuối cùng tạm biệt nơi trần thế  đi vào cõi vĩnh hằng. Ông ra đi ở tuổi 66 nhưng  đã để lại cho thế hệ sau di sản văn hóa  tinh thần rất có ý nghĩa: đó là "Tuyển tập  Phạm Tiến Duật" gồm 3 tập khoảng hơn 1000 trang. Tập I gồm thơ và trường ca, tập II những tiểu luận bút ký, tạp văn...tập III là những thư tịch, những gì mà các nhà văn, nhà thơ viết về ông.

Tuy nhiên, mỗi tập đều mang một phong cách viết riêng, song có thể nói ở tập I là phần tinh tuý nhất, tâm huyết nhất, những câu thơ không thể nào quên, không chỉ riêng  người yêu thơ, mà cả những người yêu nhạc đều cũng phải ngưỡng mộ:

Cùng mắc võng trên rừng Trường Sơn

Hai đứa ở hai đầu xa thẳm.

Đường ra trận mùa này đẹp lắm.

Trường Sơn Đông nhớ Trường Sơn Tây.

Trường Sơn Tây anh đi, thương em

Bên ấy mưa nhiều, con đường gánh gạo

Muỗi bay rừng già cho dài tay áo.

Hết rau rồi, em có lấy măng không.

Và biết bao câu thơ khác nữa, khó mà kể được hết những câu thơ nằm đâu đó trong kí ức, nhưng chỉ cần gợi lại, nhắc lại, chúng tự nhiên hiện lên, với tất cả không khí năm tháng chiến tranh hào hùng của cả một dân tộc, của một thời đại đã tạo ra chúng. Có một số văn  nghệ sĩ có  một bài, hoặc một số câu thơ được người yêu thơ ghi nhận trong tâm khảm là là đáng quý ( Như nhà báo Lê Bá Dương chỉ với bài Có tuổi 20 thành sóng nước). Vậy mà ở lĩnh vực này Phạm Tiến Duật thật giàu có. Mấy thi  nhân nào hạnh phúc được như ông?

Ví như bài thơ Cô bộ đội ấy đã đi rồi:

Cô bộ đội ấy đi rồi

Chuyển đơn vị vào vùng rừng trong ấy.

Em gái đi các anh ở lại

Biết đến bao giờ mới được gặp nhau.

Lũng thì thẳm mà rừng thì sâu

Để hun hút nhớ nhau biền biệt

Biết bao nhiêu bạn bè thân thiết

Xa nhau như xa nhau hôm nay..

Một giọng thơ gần gũi, thân thiết, chân thành, giản dị không dễ thi  nhân nào cũng có được. Cả bài thơ đến hơn 10 khổ, khổ thơ nào cũng đầy xúc động, thống nhất một mạch tình cảm thanh khiết, cao quý, chỉ những ai trải qua những năm thử thách ấy mới hiểu. Mà thơ ông đâu chỉ một hai hay năm bảy bài toàn bích. Đó là phép lạ, một phép lạ của tâm hồn. Nhưng cũng phải nói thêm, vào những năm tháng thập kỉ 60, 70 đầy thử thách của thế kỉ 20, đó là một tâm hồn gắn hoàn toàn máu thịt với số phận của dân tộc.

Sau chiến thắng trở về, thơ ông không còn tươi trẻ như trước nữa mà có phần trầm lắng hơn, song vẫn là mạch xuyên suốt của tài năng ấy,  trí tuệ ấy... Trong một bài thơ được viết tháng 4/1995, bài Cám ơn cơn sốt, một cấu tứ hết sức Phạm Tiến Duật, hóm hỉnh và độc đáo, tác giả mở đầu:

Thơ hiện đại mà sốt thì cổ điển

Có lẽ vong hồn bạn bè đã quở trách tôi

Trót nhãng quên dải rừng già suốt mười năm bom nổ

 Lá bứa quên chua, củ nâu quên chát

Nên giữa thị thành cơn sốt lại bùng lên

Cả bài thơ là sự đan xen những hồi ức chiến tranh và những nỗi lo âu  ưu thời mẫn thế, những miền núi, vùng cao còn đói và còn dốt. Nghĩa là những gì mà tất cả chúng ta đều nghĩ đến hôm nay.

Bài thơ được kết:

Đời người nên ốm lấy một lần để nghĩ lại trước sau.

Tôi đang ốm cái phần tôi đáng ốm

Hãy đến thăm nhau như những ngày bè bạn

Mà vang thêm cho tôi chút chút nghĩa cũ rừng già.

Mọi so sánh có thể là khiên cưỡng, so le nhưng giá trị đích thực của văn chương bao giờ cũng thể hiện nỗi lòng của thi sĩ. Nỗi lòng ấy chính là sự gửi  gắm của thi nhân vào cuộc sống và cuộc sống nhớ đến nhà thơ. Đại thi hào Nguyễn Du đã khóc cho Kiều và từng viết:

"Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như"

Hôm nay nhà thơ đã trở về với cát bụi có còn nhớ đến nhứng câu thơ này không?  Cầu mong cho ông- nhà thơ của một thời đạn lửa của dân tộc có thể thanh thản vì đã có hàng triệu triệu người yêu thơ đang nhớ đến  mình. Không phải chỉ một chút "nghĩa cũ rừng gìa"như ông đã mong mỏi, mà là lòng biết ơn tất cả những gì ông đã hiến tặng cho những năm khi đang sống trong cuốc đời rất xứng đáng của mình.

Tôi là một trong hàng triệu triệu người yêu thơ ấy của ông xin có đôi lời chia sẻ như là một nén tâm nhang kính cẩn trước linh hồn ông, trước các chiến sĩ cách mạng "nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng" ,và "Chỉ cần trong xe có một trái tim " vì sự nghiệp giải phóng miền Nam thống nhất đất nước.

(Nhân 5 năm ngày mất nhà thơ Phạm Tiến Duật 4/12/2007-04/12/2011)

Ngày 3/12/2011.

Trần Cảnh Kiên