Đến dự và chỉ đạo chuyên đề có đồng chí Lê Đức Lãnh - Chuyên
viên Tiểu học Phòng GD&ĐT Lệ Thủy; Các
đồng chí cán bộ quản lý, hội đồng chuyên môn cụm, tổ trưởng, tổ phó các trường
trong cụm.
Phần thứ nhất, đ/c
Lê Đức Lãnh - Chuyên viên Tiểu học Phòng GD&ĐT Lệ Thủy trình bày lý
thuyết về chuyên đề phương pháp “bàn tay nặn
bột”. Đây là một phương pháp dạy học tích cực,
thích hợp cho việc giảng dạy các kiến thức khoa học tự nhiên, đặc biệt là đối
với bậc Tiểu học, khi học sinh đang ở giai đoạn bắt đầu tìm hiểu mạnh mẽ các
kiến thức khoa học, hình thành các khái niệm cơ bản về khoa học. Tập trung phát triển khả năng nhận thức của
học sinh, giúp các em tìm ra lời giải đáp cho những thắc mắc trẻ thơ bằng cách
tự đặt mình vào tình huống thực tế, từ đó khám phá ra bản chất vấn đề.
Tiếp đến, các trường tham gia chuyên đề được dự
tiết dạy do đồng chí Đoàn
Thị Thúy Hương- GV Trường TH Phú Thủy thể hiện với môn Khoa
học lớp 5, bài Hỗn hợp và dung dịch (T1).
Sau khi dự giờ xong, dưới sự chủ trì của đ/c cán bộ quản lý,
các trường thảo luận tiết dạy theo đơn vị mình. Hết thời gian thảo luận, các
đơn vị tập hợp ý kiến và cùng nhau chia sẻ những thông tin, đóng góp ý kiến và rút kinh nghiệm cho việc áp dụng phương pháp “Bàn tay
nặn bột” vào dạy học.
Qua thực hiện chuyên đề: “ Bàn tay nặn bột” do
đ/c chuyên viên bậc học chỉ đạo đã giúp cho CB quản lý và GV trong
cụm hiểu rõ hơn, đầy đủ hơn về mục đích, nội dung, ý nghĩa và các
bước tiến hành của nó trong quá trình dạy học đạt hiệu quả cao nhất. có thể
khái quát những vấn đề cốt lõi của “Dạy học theo phương pháp Bàn tay nặn bột” như sau:
* Các nguyên tắc của “Bàn tay nặn bột” : 10 nguyên tắc
1. Học sinh quan sát một sự vật
hay một hiện tượng của thế giới thực tại, gần gũi với đời sống, dễ cảm nhận và
các em sẽ thực hành trên những cái đó.
2.Trong quá trình tìm hiểu, học
sinh lập luận, bảo vệ ý kiến của mình, đưa ra tập thể thảo luận những ý nghĩ và
những kết luận cá nhân, từ đó có những hiểu biết mà chỉ những hoạt động, thao
tác riêng lẻ không đủ tạo nên.
3. Những hoạt động do giáo viên
đề xuất cho học sinh được tổ chức theo tiến trình sư phạm nhằm nâng cao dần mức
độ học tập. Các hoạt động này làm cho các chương trình học tập được nâng cao
lên và dành cho học sinh một phần tự chủ khá lớn.
4. Cần một lượng tối thiểu là 2
giờ/tuần trong nhiều tuần liền cho một đề tài. Sự liên tục của các hoạt động và
những phương pháp giáo dục được đảm bảo trong suốt thời gian học tập.
5. Học sinh bắt buộc có mỗi em
một quyển vở thực hành do chính các em ghi chép theo cách thức và ngôn ngữ của
chính các em.
6. Mục tiêu chính là sự chiếm
lĩnh dần dần của học sinh các khái niệm khoa học và kĩ thuật được thực hành,
kèm theo là sự củng cố ngôn ngữ viết và nói.
Những đối tượng tham gia.
7. Các gia đình và/hoặc khu phố
được khuyến khích thực hiện các công việc của lớp học.
8. Ở địa phương, các cơ sở khoa
học (trường Đại học, Cao đẳng, Viện nghiên cứu,..) giúp các hoạt động của lớp
theo khả năng của mình.
9. Ở địa phương, các Viện Đào tạo
giáo viên (Trường cao đẳng sư phạm, đại học sư phạm) giúp các giáo viên về kinh
nghiệm và phương pháp giảng dạy.
10. Giáo viên có thể tìm thấy
trên Internet các website có nội dung về những môđun (bài học) đã được thực
hiện, những ý tưởng về các hoạt động, những giải đáp thắc mắc. Họ cũng có thể
tham gia những hoạt động tập thể bằng trao đổi với các đồng nghiệp, với các nhà
sư phạm và với các nhà khoa học. Giáo viên là người chịu trách nhiệm giáo dục
và đề xuất những hoạt động của lớp mình phụ trách.
* Các kỹ thuật dạy học và
rèn luyện kỹ năng cho học sinh trong phương pháp “Bàn tay nặn bột”
+
Tổ chức lớp học
Bố trí vật dụng trong lớp
học:
Thực hiện dạy học khoa học theo phương pháp BTNB có rất nhiều hoạt động theo
nhóm. Vì vậy nếu muốn tiện lợi cho việc tổ chức thảo luận, hoạt động nhóm thì
lớp học nên được sắp xếp bàn ghế theo nhóm cố định. Sau đây là một số gợi ý để
giáo viên sắp xếp bàn ghế, vật dụng trong lớp học phù hợp với hoạt động nhóm:
-
Các nhóm bàn ghế cần sắp xếp hài hòa theo số lượng học sinh trong lớp.
- Cần chú ý đến hướng ngồi của các học
sinh sao cho tất cả học sinh đều nhìn thấy rõ thông tin trên bảng.
- Khoảng cách giữa các nhóm không quá
chật, tạo điều kiện đi lại dễ dàng cho học sinh khi lên bảng trình bày, di
chuyển khi cần thiết.
- Chú ý đảm bảo ánh sáng cho học sinh.
- Đối với những bài học có làm thí
nghiệm thì giáo viên cần có chỗ để các vật dụng dự kiến làm thí nghiệm cho học
sinh - Mỗi lớp học nên có một tủ đựng đồ dùng dạy học cố định.
Không khí làm việc trong
lớp học:
-
Giáo viên cần xây dựng không khí làm việc và mối quan hệ giữa các học sinh dựa
trên sự tôn trọng lẫn nhau và đối xử công bằng, bình đẳng giữa các học sinh
trong lớp. Tránh tuyệt đối luôn khen ngợi quá mức một vài học sinh nào đó hoặc
để cho các học sinh khá, giỏi trong lớp luôn làm thay công việc của cả nhóm,
trả lời tất cả các câu hỏi nêu ra mà không tạo cơ hội làm việc cho các học sinh
khác.
- Giáo viên cần tạo được sự thoải mái
cho tất cả các học sinh.
+
Giúp học sinh bộc lộ quan niệm ban đầu
-
Giáo viên cần biết chấp nhận và tôn trọng những quan điểm sai của học sinh khi
trình bày biểu tượng ban đầu. Biểu tượng ban đầu có thể trình bày bằng lời nói
hay viết, vẽ ra giấy.
-
Biểu tượng ban đầu là quan niệm cá nhân nên giáo viên phải đề nghị học sinh làm
việc cá nhân để trình bày biểu tượng ban đầu.
- Sau khi có các biểu tượng ban đầu
khác nhau, phù hợp với ý đồ dạy học, giáo viên giúp học sinh phân tích những
điểm giống và khác nhau cơ bản giữa các ý kiến, từ đó hướng dẫn cho học sinh
đặt câu hỏi cho những sự khác nhau đó.
+
Kỹ thuật tổ chức hoạt động thảo luận cho học sinh
Trong
quá trình thảo luận, các học sinh được kết nối với nhau bằng chủ đề thảo luận
và trao đổi xoay quanh chủ đề đó. Học sinh cần được khuyến khích trình bày ý
tưởng, ý kiến cá nhân của mình trước các học sinh khác, từ đó rèn luyện cho học
sinh khả năng biểu đạt, đồng thời thông qua đó có thể giúp các học sinh trong
lớp đối chiếu, so sánh với suy nghĩ, ý kiến của mình. Những ý kiến trái ngược
quan điểm luôn là sự kích thích mạnh mẽ cho sự thảo luận sôi nổi của lớp học.
Có
hai hình thức thảo luận trong dạy học theo phương pháp BTNB: thảo luận nhóm nhỏ
(trong nhóm làm việc) và thảo luận nhóm lớn (toàn bộ lớp học).
Để
điều khiển tốt hoạt động thảo luận của học sinh trong lớp học, giáo viên cần
chú ý đến một số gợi ý sau để thực hiện điều khiển hoạt động của lớp học được
thành công:
- Thực hiện tốt công tác tổ chức nhóm và thực
hiện hoạt động nhóm cho học sinh.
-
Khi thực hiện lệnh thảo luận nhóm, giáo viên cần chỉ rõ nội dung thảo luận là
gì, mục đích của thảo luận. Lệnh yêu cầu của giáo viên càng rõ ràng và chi tiết
thì học sinh càng hiểu rõ và thực hiện đúng yêu cầu.
-
Trong một số trường hợp, vấn đề thảo luận được thực hiện với tốc độ nhanh bởi
có nhiều ý kiến của các học sinh khá, giỏi, giáo viên nên làm chậm tốc độ thảo
luận lại để các học sinh có năng lực yếu hơn có thể tham gia. Tất nhiên việc
làm chậm lại tùy thuộc vào thời gian của tiết học.
-
Giáo viên tuyệt đối không được nhận xét ngay là ý kiến của nhóm này đúng hay ý
kiến của nhóm khác sai. Nên quan sát nhanh và chọn nhóm có ý kiến không chính
xác nhất cho trình bày trước để gây mâu thuẫn, kích thích các nhóm khác có ý
kiến chính xác hơn phát biểu bổ sung. Ý đồ dạy học theo phương pháp BTNB sẽ
thành công khi có nhiều ý kiến trái ngược, không thống nhất để từ đó giáo viên
dễ kích thích học sinh suy nghĩ, sáng tạo, đề xuất câu hỏi, thí nghiệm để kiểm
chứng. Câu trả lời không do giáo viên đưa ra hay nhận xét đúng hay sai mà được
xuất phát khách quan qua các thí nghiệm nghiên cứu.
-
Giáo viên nên để một thời gian ngắn (5-10 phút) cho học sinh suy nghĩ trước khi
trả lời để học sinh có thời gian chuẩn bị tốt các ý tưởng, lập luận, câu chữ.
Khoảng thời gian này có thể giúp học sinh xoáy sâu thêm suy nghĩ về phần thảo
luận hoặc đưa ra các ý tưởng mới.
-
Cho phép học sinh thảo luận tự do, tuy nhiên giáo viên cần hướng dẫn học sinh
tới các kết luận khoa học chính xác của bài học.
+
Kỹ thuật tổ chức hoạt động nhóm trong phương pháp “Bàn
tay nặn bột”
Hoạt
động nhóm giúp học sinh làm quen với phong cách làm việc hợp tác với nhau giữa
các cá nhân. Kỹ thuật hoạt động nhóm được thực hiện ở nhiều phương pháp dạy học
khác, không phải một đặc trưng của phương pháp BTNB. Tuy nhiên trong việc dạy
học theo phương pháp BTNB, hoạt động nhóm được chú trọng nhiều và thông qua đó
giúp học sinh làm quen với phong cách làm việc khoa học, rèn luyện ngôn ngữ cho
học sinh mà chúng ta sẽ phân tích kỹ hơn trong phần nói và rèn luyện kỹ năng
ngôn ngữ cho học sinh.
Mỗi
nhóm học sinh được tổ chức gồm một nhóm trưởng và một thư kí để ghi chép chung
các phần thảo luận của nhóm hay phần trình bày ra giấy (viết lên áp-phích) của
nhóm. Nhóm trưởng sẽ là người đại diện cho nhóm trình bày trước lớp các ý kiến,
quan điểm của nhóm mình. Mấu chốt quan trọng nhất là các học sinh trong nhóm
cần làm việc tích cực với nhau, trao đổi, thảo luận sôi nổi, các học sinh tôn trọng
ý kiến của nhau, các cá nhân biết lắng nghe, tạo cơ hội cho tất cả mọi người
trong nhóm trình bày ý kiến của mình, biết chia sẻ đồ dùng thí nghiệm, biết tóm
tắt các ý kiến thống nhất của nhóm, các ý kiến chưa thống nhất, có đại diện
trình bày ý kiến chung của nhóm sau thảo luận trước tập thể lớp là một nhóm
hoạt động đúng yêu cầu.
Trong
quá trình học sinh thảo luận theo nhóm, giáo viên nên di chuyển đến các nhóm,
tranh thủ quan sát hoạt động của các nhóm. Giáo viên không nên đứng một chỗ
trên bàn giáo viên hoặc bục giảng để quan sát lớp học. Việc di chuyển của giáo
viên có hai mục đích cơ bản: quan sát bao quát lớp, làm cho học sinh hoạt động
nghiêm túc hơn vì có giáo viên tới; kịp thời phát hiện những nhóm thực hiện
lệnh thảo luận sai để điều chỉnh hoặc tranh thủ chọn ý kiến kém chính xác nhất
của một nhóm nào đó để yêu cầu trình bày đầu tiên trong phần thảo luận, cũng
như nhận biết nhanh ý kiến của nhóm nào đó chính xác nhất để yêu cầu trình bày
sau cùng.
+ Kỹ thuật đặt câu hỏi của giáo viên
Trong
dạy học theo phương pháp BTNB, câu hỏi của giáo viên đóng một vai trò quan
trọng trong sự thành công của của phương pháp và thực hiện tốt ý đồ dạy học.
Một câu hỏi tốt là một câu hỏi kích thích, một lời mời đến sự kiểm tra chăm chú
nhiều hơn, một lời mời đến một thí nghiệm mới hay một bài tập mới… Người ta gọi
những câu hỏi này là câu hỏi "mở" vì nó kích thích một "hành
động mở". Các câu hỏi "mở" khuyến khích học sinh suy nghĩ tới
những câu hỏi riêng của học sinh và phương án trả lời những câu hỏi đó. Các câu
hỏi dạng này cũng mang đến cho nhóm một công việc và một sự lập luận sâu hơn.
Còn các câu hỏi "đóng" là các câu hỏi yêu cầu một câu trả lời ngắn.
Câu
hỏi "tốt" có thể giúp cho học sinh xác định rõ phần trả lời của mình,
và làm tiến trình dạy học đi đúng hướng.Và các câu hỏi đặt ra để yêu cầu học
sinh suy nghĩ hành động thì cần phải được chuẩn bị tốt và bắt buộc phải là
những câu hỏi "mở".
6.5.1. Câu hỏi nêu vấn đề
Câu
hỏi nêu vấn đề là câu hỏi lớn của bài học hay môđun kiến thức. Là câu hỏi đặc
biệt nhằm định hướng học sinh theo chủ đề của bài học nhưng cũng đủ
"mở" để kích thích sự tự vấn của học sinh.
Câu
hỏi nêu vấn đề thường là câu hỏi nhằm mục đích hình thành biểu tượng ban đầu
của học sinh. Giáo viên phải đầu tư suy nghĩ và cẩn trọng trong việc đặt câu
hỏi nêu vấn đề vì chất lượng của câu hỏi sẽ ảnh hưởng rất lớn đến ý đồ dạy học
ở các bước tiếp theo của tiến trình phương pháp và sự thành công của bài học.
6.5.2. Câu hỏi gợi ý
Câu
hỏi gợi ý là các câu hỏi được đặt ra trong quá trình làm việc của học sinh. Câu
hỏi gợi ý có thể là câu hỏi "ít mở" hơn hoặc là dạng câu hỏi
"đóng". Vai trò của nó nhằm gợi ý, định hướng cho học sinh rõ hơn
hoặc kích thích một suy nghĩ mới của học sinh.
Khi
đặt câu hỏi gợi ý, giáo viên nên dùng các cụm từ bắt đầu như "Theo các
em", "Em nghĩ gì…", "Theo ý em…"… vì các cụm từ này
cho thấy giáo viên không yêu cầu học sinh đưa ra một câu trả lời chính xác mà
chỉ yêu cầu học sinh giải thích ý kiến, đưa ra nhận định của các em mà thôi.
+
Rèn luyện ngôn ngữ cho học sinh thông qua dạy học theo phương pháp “Bàn
tay nặn bột”
Vấn
đề rèn luyện ngôn ngữ cho học sinh được phân thành hai mảng chính đó là rèn
luyện ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết. Dạy học theo phương pháp BTNB là sự hòa
quyện 3 phần gần như tương đương nhau đó là thí nghiệm, nói và viết. Học sinh
không thể làm thí nghiệm mà không suy nghĩ và các em thể hiện suy nghĩ bằng
cách thảo luận (nói) hoặc viết.
- Nói:
Phương pháp BTNB khuyến khích trao đổi bằng ngôn ngữ nói về những quan sát, những
giả thuyết, những thí nghiệm và những giải thích. Một số học sinh có khó khăn
về ngôn ngữ nói trong một số lĩnh vực nào đó đã phát biểu ý kiến một cách tự
giác hơn khi các thao tác trong hoạt động khoa học bắt buộc chúng phải làm việc
tập thể và phải đối mặt với các hiện tượng tự nhiên. Học sinh học cách bảo vệ
quan điểm của mình, biết lắng nghe người khác, biết thừa nhận trên cơ sở của lí
lẽ, biết làm việc cho mục đích chung của một khuôn khổ nhất định.
-
Viết: Văn phong (lối viết) là cách thức thể hiện ra ngoài những hoạt động suy
nghĩ của mình. Nó cũng cho phép giữ lại dấu vết của các thông tin đã thu nhận
được, tổng hợp và hình thức hóa để làm nảy sinh ý tưởng mới. Nó cũng làm cho
thông báo được dễ dàng tiếp nhận dưới dạng đồ thị vì thông tin đôi khi khó phát
biểu và cho phép ghi lại các kết quả tranh luận.
-
Chuyển từ nói sang viết: Chuyển từ một cách thức thông báo này sang một cách
thức thông báo khác là một giai đoạn quan trọng. Phương pháp BTNB đề nghị dành
một thời gian để ghi chép cá nhân, để thảo luận xây dựng tập thể những câu
thuật lại các kiến thức đã được trao đổi và học cách thức sử dụng các cách thức
viết khác nhau.
+
Kĩ thuật chọn ý tưởng, nhóm ý tưởng của học sinh
Khi
chọn ý tưởng và nhóm ý tưởng của học sinh giáo viên cần chú ý những điểm sau:
-
Cho học sinh phát biểu ý kiến tự do và tuyệt đối không nhận xét đúng hay sai
các ý kiến đó ngay sau khi học sinh phát biểu.
-
Đối với những ý tưởng phức tạp hay có nhiều ý kiến khác biệt, giáo viên nên ghi
chú lại ở một góc trên bảng để học sinh dễ theo dõi.
-
Đối với những biểu tượng ban đầu được học sinh trình bày bằng hình vẽ, sơ đồ…
thì giáo viên quan sát và chọn một số hình vẽ tiêu biểu, có những điểm sai lệch
nhau rõ rệt để dán lên bảng, giúp học sinh dễ so sánh, nhận xét.
-
Khi yêu cầu học sinh trình bày, nên cho những học sinh có ý tưởng sai lệch
nhiều với kiến thức đúng trình bày trước, những học sinh có ý kiến tốt hơn
trình bày sau. Giáo viên không nhận xét ý kiến của học sinh khi học sinh phát
biểu. Từ các sự khác biệt của các ý tưởng sẽ giúp học sinh thắc mắc vậy ý tưởng
nào là đúng, làm sao để kiểm chứng nó… Đó là mâu thuẫn nhận thức để giúp học
sinh đề xuất ra các thí nghiệm kiểm chứng hoặc các phương án tìm ra câu trả
lời.
-
Khi yêu cầu học sinh phát biểu, nêu ý kiến (ý tưởng), giáo viên cần chú ý về
mặt thời gian, hướng dẫn học sinh cách trả lời thẳng vào câu hỏi, không kéo
dài, trả lời vòng vo mà cần trả lời gắn gọn đủ ý. Làm như vậy sẽ tiết kiệm được
thời gian của tiết học, đồng thời sẽ giúp học sinh rèn luyện được suy nghĩ, ý
tưởng của mình về mặt ngôn ngữ.
-
Khi yêu cầu học sinh khác nhận xét ý kiến của học sinh trước, giáo viên nên yêu
cầu học sinh nhận xét theo hướng "đồng ý và có bổ sung" hay
"không đồng ý và có ý kiến khác" chứ không nhận xét "ý kiến bạn
này đúng, bạn kia sai".
-
Giáo viên cần tóm tắt ý tưởng của học sinh khi viết ghi chú lên bảng.
+Hướng
dẫn học sinh đề xuất thí nghiệm nghiên cứu hay phương án tìm câu trả lời
Bước
đề xuất thí nghiệm nghiên cứu hay các giải pháp tìm câu trả lời của học sinh
cũng là một bước khá phức tạp, đòi hỏi giáo viên phải có kỹ năng sư phạm để
điều khiển tiết học, tránh để học sinh đi quá xa yêu cầu nội dung của bài học.
Tùy từng trường hợp cụ thể mà giáo viên có phương pháp phù hợp, tuy nhiên cần
chú ý mấy điểm sau:
-
Đối với ý kiến hay vấn đề đặt ra đơn giản, ít phương án hay thí nghiệm chứng
minh thì giáo viên có thể cho học sinh trả lời trực tiếp phương án mà học sinh
đề xuất
-
Phương án tìm câu trả lời hay thí nghiệm kiểm chứng đều xuất phát từ những sự
khác biệt của các ý tưởng ban đầu (biểu tựong ban đầu) của học sinh, vì vậy
giáo viên nên xoáy sâu vào các điểm khác biệt gây tranh cãi đó để giúp học sinh
tự đặt câu hỏi thắc mắc và thôi thúc học sinh đề xuất các phương án để tìm ra
câu trả lời.
-
Đối với học sinh tiểu học, giáo viên nên giúp các em suy nghĩ đơn giản với các
vật liệu thí nghiệm thân thiện, quen thuộc, hạn chế dùng những thí nghiệm phúc
tạp hay dùng những vật dụng thí nghiệm quá xa lạ đối với học sinh.
- Khi học sinh đề xuất phương án tìm câu trả
lời, giáo viên không nên nhận xét phương án đó đúng hay sai mà chỉ nên hỏi ý
kiến các học sinh khác nhận xét, phân tích. Nếu các học sinh khác không trả lời
được thì giáo viên gợi ý những mâu thuẫn mà phương án đó không đưa ra câu trả
lời được nhằm gợi ý để học sinh tự rút ra nhận
xét
và loại bỏ phương án. Giáo viên cũng có thể ghi chú trên bảng một lượt các ý
kiến khác nhau rồi yêu cầu cả lớp cho ý kiến nhận xét.
-
Giáo viên cũng nên chuẩn bị sẵn sàng cho tình huống học sinh không nêu được
phương án tìm câu trả lời hoặc các phương án đưa ra quá ít, nghèo nàn về ý
tưởng (đối với những trường hợp có nhiều phương án tìm câu trả lời). Với trường
hợp này giáo viên chuẩn bị sẵn một số phương án để đưa ra hỏi ý kiến của học
sinh.
+ Hướng dẫn học sinh sử dụng vở thí nghiệm
Vở
thí nghiệm không phải là vở nháp cũng không phải là vở ghi chép thông thường
của học sinh.
Vở thí nghiệm không phải là cuốn vở để giáo
viên dùng để sửa lỗi của học sinh mà nhằm mục đích chính là để học sinh tự do
diễn đạt suy nghĩ, ý kiến của mình thông qua ngôn ngữ viết.
Vở
thí nghiệm được lưu giữ và được giáo viên xem xét như là một phần biểu hiện sự
tiếp thu kiến thức, thái độ học tập, làm việc của học sinh. Thông qua vở thí
nghiệm, giáo viên có thể nhìn nhận được quá trình tiến bộ của học sinh trong
học tập. Giáo viên, phụ huynh có thể nhìn vào các ghi chú để tìm hiểu xem học
sinh có hiểu vấn đề không, tiến bộ như thế nào (so với trước khi học kiến
thức), có thể nhận thấy những vấn đề học sinh chưa thực sự hiểu. Và thậm chí
học sinh có thể nhìn lại những phần ghi chú để nhận biết mình đã tiến bộ như
thế nào so với suy nghĩ ban đầu, giúp học sinh nhớ lâu hơn và hiểu sâu hơn kiến
thức.
Vở
thí nghiệm là một đặc trưng quan trọng trong thực hiện phương pháp BTNB. Thông
qua việc ghi chép trong vở thí nghiệm, học sinh được tập làm quen với công tác
nghiên cứu khoa học và giáo viên cũng giúp học sinh rèn luyện ngôn ngữ viết
thông qua cuốn vở này.
+
Hướng dẫn học sinh phân tích thông tin, hiện tượng quan sát khi nghiên cứu để
đưa ra kết luận
Khi
làm thí nghiệm hay quan sát hoặc nghiên cứu tài liệu để tìm ra câu trả lời,
giáo viên cần hướng dẫn học sinh biết chú ý đến các thông tin chính để rút ra
kết luận tương ứng với câu hỏi. Đối với học sinh tiểu học vấn đề này hoàn toàn
không đơn giản. Học sinh cần được hướng dẫn làm quen dần dần.
Giáo
viên cần chú ý mấy điểm sau:
- Lệnh thực hiện phải rõ ràng, gắn gọn, dễ
hiểu để giúp học sinh nhớ, hiểu và làm theo đúng hướng dẫn.
-
Quan sát, bao quát lớp khi học sinh làm thí nghiệm. Gợi ý vừa đủ nghe cho nhóm
khi học sinh làm sai lệnh hoặc đặt chú ý vào những chỗ không cần thiết cho câu
hỏi. Không nên nói to vì sẽ gây nhiễu cho các nhóm học sinh khác đang làm đúng
vì tâm lý học sinh khi nghe giáo viên nhắc thì cứ nghĩ là giáo viên đang hướng
dẫn cách làm đúng và nghi ngờ vào hướng thực hiện mà mình đang làm.
-
Cùng một thí nghiệm kiểm chứng nhưng các nhóm khác nhau học sinh có thể sẽ bố
trí thí nghiệm khác nhau với các vật dụng và cách tiến hành khác nhau theo quan
niệm của các em, giáo viên không được nhận xét đúng hay sai và cũng không có
biểu hiện để học sinh biết ai đang làm đúng, ai đang làm sai. Khuyến khích học
sinh độc lập thực hiện giữa các nhóm, không nhìn và học theo nhau.
+
So sánh kết quả thu nhận được và đối chiếu với kiến thức khoa học
Trong
hoạt động học của học sinh theo phương pháp BTNB, học sinh khám phá các sự vật,
hiện tượng trong thế giới tự nhiên theo con đường mô phỏng gần giống với quá
trình tìm ra kiến thức mới của các nhà khoa học. Học sinh đưa ra dự đoán, thực
hiện thí nghiệm, thảo luận với nhau và đưa ra kết luận như công việc của các
nhà khoa học thực thụ để xây dựng kiến thức. Giáo viên ngoài việc hướng dẫn học
sinh hình thành kiến thức, cũng nên giới thiệu thêm sách, tài liệu hay thông
tin trên internet mà học sinh có thể có điều kiện tiếp cận được để giúp các em
hiểu sâu hơn các kiến thức được học, không bằng lòng và dừng lại với những hiểu
biết yêu cầu trong chương trình. Điều này rất cần thiết đối với các học sinh
khá, giỏi, học sinh ham thích tìm hiểu.
Sự
hướng dẫn này chỉ là gợi ý cho những học sinh ham thích tìm hiểu chứ không phải
là một yêu cầu bắt buộc cho cả lớp. Về nguyên tắc, học sinh hiểu và nắm bắt
được các kiến thức yêu cầu ở mức độ của chương trình đưa ra là đủ.
+ Đánh giá học sinh trong dạy học theo phương pháp “Bàn
tay nặn bột”
Một
số gợi ý để giáo viên áp dụng đánh giá học sinh trong dạy học theo phương pháp
BTNB, tùy hoàn cảnh trong quá trình dạy học.
-
Đánh giá học sinh qua quá trình thảo luận, trình bày, phát biểu ý kiến tại lớp
học.
-
Đánh giá học sinh trong quá trình làm thí nghiệm.
-
Đánh giá học sinh thông qua sự tiến bộ nhận thức của học sinh trong vở thí
nghiệm.
Nói tóm lại, dạy học theo phương pháp
BTNB là giúp cho học sinh rèn luyện các kỹ năng, tìm phương án giải quyết cho
các vấn đề đặt ra, hiểu kiến thức hơn là việc làm rõ hay giúp học sinh ghi nhớ
kiến thức. Chính vì vậy việc đánh giá học sinh cũng nên thay đổi theo hướng
kiểm tra kỹ năng, kiểm tra năng lực nhận thức (sự hiểu) hơn là kiểm tra độ ghi
nhớ kiến thức.
Như vậy, chương
trình “Bàn tay nặn bột” là sự quy trình hóa một cách logic phương pháp
dạy học, dẫn dắt học sinh đi từ chưa biết đến biết theo một phương pháp mới mẻ
là để học sinh tiếp xúc với hiện tượng, sau đó giúp các em giải thích bằng cách
tự mình tiến hành quan sát qua thực nghiệm. Phương pháp này giúp các em không
chỉ nhớ lâu, mà còn hiểu rõ câu trả lời mình tìm được. Qua đó, học sinh sẽ hình
thành khả năng suy luận theo phương pháp nghiên cứu từ nhỏ và hình thành tác
phong, phương pháp làm việc khi trưởng thành. Phương
pháp này giúp tạo lập cho học sinh thói quen làm việc như các nhà khoa học và
niềm say mê sáng tạo, phát hiện, giải quyết vấn đề.
Với việc lên kế hoạch
chu đáo của đ/c cụm trưởng Nguyễn Thị Thu Hà, sự chuẩn bị đầy đủ CSVC của
trường TH Phú Thuỷ cùng sự phối hợp chặt chẽ, nhiệt tình, nghiêm túc đầy tinh
thần trách nhiệm của các thành viên trong cụm, có thể khẳng định rằng buổi tập
huấn đã thành công tốt đẹp. Tất cả
các thành viên tham dự đều có cách nhìn mới, nắm được cách
học và tư duy mới trong quá trình cung cấp kiến thức và lĩnh hội kiến thức. Hy
vọng rằng, phương pháp “Bàn tay nặn bột” sẽ được vận dụng vào quá trình dạy học một cách linh
hoạt, có hiệu quả ở các đơn vị trong cụm, góp phần thực hiện mục tiêu mà Ngành
đã đề ra./.