Trường THCS Nguyễn Trãi tiền thân là trường năng khiếu huyện Nghi Xuân. Năm 1999 trường năng khiếu huyện Nghi Xuân  được sát nhập với trường THCS Xuân Giang và mang tên danh nhân văn hóa Nguyễn Trãi. Trường đóng tại khối 1 Thị trấn Nghi Xuân là cơ sở của trường Năng khiếu cũ được xây dựng từ năm 1994. Trường luôn là con chim đầu đàn về chất lượng giáo dục của huyện nhà và là một trong những trường tốp đầu trong khối THCS của tỉnh về chất lượng giáo dục đặc biệt là chất lượng mũi nhọn.

Trong hơn 10 năm trước, nhà trường gặp với muôn vàn khó khăn, thử thách về cơ sở vật chất và đội ngũ. Tuy nhiên, với sự quan tâm của các cấp uỷ Đảng, chính quyền địa phương qua các thời kì, của phòng GD&ĐT Nghi Xuân và sự đồng thuận của phụ huynh HS cùng sự đoàn kết nhất trí của tập thể cán bộ giáo viên nhân viên nhà trường nên đến năm 2005 trường được công nhận trường chuẩn quốc gia.

Trải qua hơn 20 năm sau ngày thành lập trường không ngừng lớn mạnh, đến nay trường THCS Nguyễn Trãi  đã trở thành trường THCS tiêu biểu của huyện Nghi Xuân về chất lượng dạy học và địa chỉ đáng tin cậy hấp dẫn để học sinh bậc THCS trong huyện nhà lựa chọn học tập và rèn luyện .

Hiện tại, nhà trường có đủ phòng học, phòng học bộ môn và các trang thiết bị thiết yếu đảm bảo cho hoạt động dạy học. Môi trường, cảnh quan sư phạm nhà trường đảm bảo yêu cầu xanh - sạch - đẹp. Những năm gần đây UBND huyện đã quan tâm đầu tư xây dựng thêm cho trường dãy nhà học bộ môn và nhà hiệu bộ sắp hoàn thành.

Nhà trường có nhiều thầy cô giáo có trình độ chuyên môn vững vàng, có kinh nghiệm trong công tác giảng dạy, bồi dưỡng học sinh giỏi. Nhiều Thầy cô giáo là đội ngũ cốt cán về chuyên môn của Tỉnh có thành tích xuất sắc trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi đã bồi dưỡng nhiều HS đạt HSG cấp quốc gia, đạt giải nhất, giải nhì cấp tỉnh, điển hình như: Cô: Lê Thị Hà, Trần Thị Thanh Nga (môn Tiếng Anh); Cô Phạm Thị Như Ý ( Môn Văn); Nguyễn Thị Hải Lương , Thầy Nguyễn Trọng Thọ, , thầy Phan Văn Tý ( Môn Toán); Cô Phan Thị Hải Lý ( Môn Hóa); Thầy Nguyễn Tất Tố (Môn Vật Lý) ….

Nhiều Thầy cô giáo đạt thành tích xuất sắc trong các hội thi giáo viên dạy giỏi cấp Tỉnh điển hình  những thầy cô đạt thủ khoa trong các hội thi như Cô Lê Thị Hà, Vũ Thị Thanh Hải, Đinh Thị Thủy, thầy Phan Văn Tý, Nguyễn Trọng Thọ…. ( Trường có 14 giáo viên giỏi Tỉnh). Các thầy cô giáo vinh dự được nhận bằng khen của bộ trưởng bộ giáo dục đào tạo và Chủ Tịch UBND tỉnh như: Thầy Nguyễn Trọng Thọ; Phan Văn Tý, Cô Nguyễn Thị Hải Lương. Cô Phạm Thị Như Ý, Cô Lê Thị Hà; Cô Trần Thị Thanh Nga, Cô Phan Thị Hải Lý, Vũ Thị Thanh Hải, …

Năm học 2018-2019  trường có 664 học sinh/20 lớp. Học sinh đa số ngoan,năng động, có ý thức học tập. Nhiều em học sinh không chỉ giỏi về văn hóa mà còn có nhiều năng khiếu khác. Trong công tác giáo dục, nhà trường luôn lấy sự tiến bộ và thành công của học sinh là mục tiêu phấn đấu. Thực hiện chương trình, nhiệm vụ mỗi năm học, ban giám hiệu và Hội đồng sư phạm nhà trường đã xây dựng các kế hoạch công tác, đảm bảo khoa học, phù hợp với điều kiện hiện có của địa phương và nhà trường. Tổ chức thực hiện có hiệu quả các kế hoạch. Thường xuyên đổi mới PPDH, đổi mới kiểm tra đánh giá sát với đối tượng học sinh. Chú trọng việc bồi dưỡng và nâng cao chất lượng đội ngũ CBGV. Nhà trường có các tổ chuyên môn hoạt động tích cực, hiệu quả, thường xuyên đổi mới và nâng cao chất lượng các buổi sinh hoạt chuyên môn. Tổ chức có hiệu quả các giờ thao giảng, giờ dạy điển hình, ứng dụng có hiệu quả CNTT trong soạn giảng. Các giờ dạy thao giảng được xem là hoạt động chuyên môn thường xuyên trong năm học đảm bảo mỗi giáo viên thao giảng 2 tiết/ 1 học kì nhằm tăng cường việc học hỏi chuyên môn giữa các giáo viên. Nhà trường luôn quan tâm đến việc bồi dưỡng học sinh giỏi, phụ đạo học sinh yếu hàng năm. Chất lượng giáo dục có nhiều chuyển biến tích cực. Duy trì sĩ số học sinh 100% , tỷ lệ chuyên cần từ 98% trở lên. Tỷ lệ học sinh xếp loại học lực khá, giỏi đạt từ 75 đến 80%. Tỷ lệ học sinh xếp loại học lực yếu dưới 2%. Tỷ lệ học sinh xếp loại hạnh kiểm khá tốt trên 90 %, tỷ lệ tốt nghiệp THCS đạt trên 97%  nhiều năm đạt 100%. Hoàn thành mục tiêu phổ cập giáo dục bậc THCS.

Đặc biệt, công tác bồi dưỡng học sinh giỏi, học sinh năng khiếu luôn được nhà trường quan tâm, chú trọng: Năm học 2018-2019 cho đến thời điểm này trường có 20 học sinh giỏi Tỉnh. Trong đó có 1giải nhất, 5 giải nhì, 7 giải ba,7 kk Có 5 em đạt giải ở vòng 1 trong kì thi tìm kiếm tài năng toán học trẻ được tham dự vòng 2 tại Hà Nôi vào ngày 21/4/2019. (Năm học 2017-2018 trường có 25 học sinh giỏi Tỉnh Trong đó có 2 giải nhất, 4 giải nhì,  10 giải ba , 9 kk Có 3 em đạt giải quốc qia trong kì thi tìm kiếm tài năng toán học trẻ trong đó em Trần Hưng Đạt lớp 9A đạt huy chương bạc, em Nguyễn Duy Chiến lớp 9A và em Nguyễn Quang Minh lớp 6E đạt huy chương Đồng và em Trần Hưng Đạt lớp 9A còn đạt huy chương bạc trong kì thi Toán quốc tế Singapo; Năm học 2016-2017 trường có 45 học sinh giỏi Tỉnh (Năm học này có thi HSG Tiếng Anh qua mạng) và 3 học sinh giỏi quốc gia Tiếng Anh qua mạng Năm học 2015-2016 trường có 35 học sinh giỏi Tỉnh và 4 học sinh giỏi quốc gia.)

Để giáo dục nhân cách, giáo dục đạo đức, bồi dưỡng lý tưởng cho học sinh, nhà trường luôn quan tâm đến các hoạt động trải nghiệm, các buổi sinh hoạt dưới cờ với các chuyên bằng hình thức sân khấu hóa rất hấp dẫn.

Bên cạnh nâng cao chất lượng văn hóa thì công tác Đội và phong trào thiếu nhi cũng được quan tâm. Liên đội tục đạt danh hiệu Liên đội tiên tiến xuất sắc; Năm học 2018-2019 liên đội đạt giải nhì trong hội thi tìm hiểu về thân thế sự nghiệp danh nhân văn hóa Nguyễn Công Trứ, giả nhì trong hội thi sáng tác và làm báo tường về danh nhân Nguyễn Công Trứ. Năm 2015-2016 trường đạt giải nhất trong hội thi tìm hiểu về Nguyễn Du với Truyện Kiều. Trường được chọn đồng diễn trong các đại hội TDTT huyện Nghi Xuân hay hội khỏe phù đổng của ngành.

Cùng với sự quan tâm của lãnh đạo các cấp , sự cố gắng nỗ lực của tập thể cán bộ, giáo viên nhân viên, học sinh và hội cha mẹ học sinh Trường THCS Nguyễn Trãi đã và đang khẳng định được vị thế của mình: Là con chim đầu đàn về giáo dục bậc THCS huyện nhà. Đội ngũ cán bộ, giáo viên nhà trường luôn ghi nhớ, thực hiện tốt lời dạy của Bác Hồ kính yêu “Dù khó khăn đến đâu cũng phải tiếp tục thi đua học tốt, dạy tốt” tiếp tục phấn đấu hết mình để nhà trường ngày càng phát triển vững mạnh.

Thiên Hương