Thôn
Xuân Bồ (xã
Xuân Thủy, huyện Lệ Thủy) nằm bên tả ngạn sông Kiến Giang, cách Thị trấn
Kiến Giang khoảng 4km về phía Bắc. Cách đây 69 năm trước, trên mảnh đất hẹp được bao bọc
bởi con sông Kiến Giang này đã diễn ra một trận chiến oanh liệt giữa quân và
dân ta với bọn xâm lược Pháp.
Cho
dù phải đương đầu với đội quân hùng mạnh và khét tiếng là gian ác, xảo quyệt,
nhưng với sự dũng cảm, mưu trí và trên hết là tinh thần vì độc lập dân tộc, vì
sự bình yên của quê hương, các chiến sĩ Trung đoàn 18 cùng với nhân dân địa phương
đã kiên cường chiến đấu và chiến thắng quân thù, khiến cho “Năm trăm giặc
Pháp không mồ chôn thây”. Hai phần ba thế kỷ đã qua, bến đò, dòng sông, ruộng
lúa đã đổi thay nhiều nhưng thắng lợi của chiến thắng Xuân Bồ vẫn mãi là khúc
khải hoàn bất diệt.
Sáng
19-5-1950, các đơn vị của Trung đoàn 18 cùng với nhân dân Xuân Bồ tổ chức mít
tinh kỷ niệm ngày sinh nhật Bác Hồ đồng thời mừng thắng lợi chiến dịch Lê Lai.
Nhận được tin này, tướng Lơ-Brít của Pháp từ Thừa Thiên- Huế bay ra Đồng Hới,
quyết định bất ngờ mở cuộc tấn công, âm mưu tiêu diệt Trung đoàn 18. Tiểu đoàn
6 Spha-hy khét tiếng gian ác, được báo chí Pháp luôn khoe khoang là “rất thiện
chiến” và “chưa gặp đối thủ” cũng được điều động từ đồng bằng Bắc bộ vào trước
đó. Nắm được âm mưu và kế hoạch của địch, các đồng chí lãnh đạo của Trung đoàn
18 lập tức cho giải tán cuộc mít tinh để chuẩn bị chống càn.

Nhà
tưởng niệm Anh hùng Lâm Úy hy sinh trong trận Xuân Bồ
8
giờ sáng ngày 20-5-1950, Tiểu đoàn 6 Spha-hy từ đồn Mỹ Trạch, Tiểu đoàn ứng
chiến Quảng Bình từ đồn Thượng Phong đều vượt sông sang cùng phối hợp tấn công
thôn Xuân Bồ. Cùng lúc đó, pháo binh từ đồn Hòa Luật Nam cũng dồn dập bắn tới.
Nhận
định cuộc chiến không cân sức giữa ta và địch, đồng chí Trung đoàn trưởng Phùng
Duy Phiên đã bố trí Tiểu đoàn 436 bám trụ tại chỗ phối hợp cùng quân dân đánh
trả địch, đồng thời quyết định điều thêm Tiểu đoàn 724 (lúc này đang đóng ở
thôn Uẩn Áo, đối diện thôn Xuân Bồ) vượt sông sang tiếp viện thêm.
Do
có sự bố trí lực lượng hợp lý, khi địch vừa tấn công Xuân Bồ, lập tức chúng đã
vấp phải sự chống trả quyết liệt của ta. Các cánh quân của ta, với lối đánh mưu
trí, dũng cảm, lúc lừa địch lọt sâu vào trận địa rồi tổ chức phản công; lúc
đánh bật chúng ra cánh đồng rồi dùng hỏa lực sát thương, ta đã liên tục bẻ gãy
nhiều đợt tấn công của địch. Trận đánh diễn ra hết sức quyết liệt. Sau nửa
ngày, ta từ thế phòng ngự chuyển sang tấn công. Bộ đội ta xông vào đánh giáp la
cà với địch bằng lưỡi lê, báng súng. Cuộc chiến đấu kéo dài đến sẩm tối và
chuyển dần từ làng Xuân Bồ ra ngoài cánh đồng.
Trước
khí thế tấn công dũng mãnh của các lực lượng của ta, địch phải lùi dần. Trên đà
thắng lợi, quân ta đuổi đánh địch đến cùng. Kết quả, sau 13 giờ đồng hồ, bằng
sự mưu trí, dũng cảm và tinh thần quyết chiến quyết thắng, Trung đoàn 18 cùng
với bộ đội địa phương đã bẻ gãy hoàn toàn cuộc tấn công với âm mưu thủ đoạn vô
cùng thâm độc của thực dân Pháp, khiến cho kế hoạch của chúng bị thất bại thảm hại.
Từ
trong cuộc đọ sức quyết liệt với địch đã xuất hiện nhiều tấm gương chiến đấu và
hy sinh anh dũng. Đồng chí Lâm Úy, Tiểu đội trưởng của Đại đội 2 đã giằng co
quyết liệt với địch, sau khi súng gãy, anh đã dùng lưỡi lê đâm chết hàng chục
tên lính Pháp. Lê gãy, anh tiếp tục xông vào vật lộn với tên sĩ quan Pháp, quật
hắn cùng ngã xuống sông. Anh đã hy sinh bên dòng Kiến Giang. Cha con bác lão
quân Dương Né đã chèo thuyền như con thoi chở bộ đội vượt sông giữa làn mưa đạn
của giặc. Các bà mẹ chiến sĩ và chị em phụ nữ không quản hiểm nguy, tiếp cơm
nước cho bộ đội và chăm sóc thương binh. Tất cả đã làm nên chiến thắng oanh
liệt: chiến thắng Xuân Bồ.
Ngay sau trận chiến thắng Xuân Bồ, anh bộ đội cụ Hồ Trần
Đình Hiếu thuộc Trung đoàn 18, Sư đoàn 325 đã thức trọn đêm để sáng tác xong
bài hát “Chiến thắng Xuân Bồ”, vào đêm 20, rạng ngày 21/5/1950, khi ông vừa
tròn 25 tuổi.

Ông Trần Đình Hiếu, tác
giả của bài hát “Chiến thắng Xuân Bồ”
Sau
trận chiến thắng Xuân Bồ, tập thể cán bộ, chiến sĩ của Sư đoàn 325 đã được Quốc
hội, Chính phủ tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Trung đoàn
18 được tặng thưởng Huân chương Quân công hạng Nhì. Và, để ghi nhận công lao to
lớn cũng như sự hy sinh anh dũng của đồng chí Lâm Úy, Nhà nước đã truy tặng anh
danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.

Tượng đài anh hùng Lâm Úy

Di tích nhà bia tưởng niệm chiến thắng Xuân Bồ
Đã
đi qua 69 năm, cùng với cả nước, Quảng Bình kháng chiến chống Pháp rồi chống Mỹ
thắng lợi, xây dựng quê hương ngày càng đổi thay, giàu đẹp con đương mang tên
đường “Lâm Úy” vẫn nhắc ta nhớ về Chiến thắng Xuân Bồ cũng như bài hát cùng tên
mà nhạc sĩ Trần Hiếu đã sáng tác với giai điệu trong sáng, tự hào. Năm 1992, Bộ
Văn hóa-Thông tin đã ký Quyết định xếp hạng di tích lịch sử Chiến thắng Xuân
Bồ.
Tại
địa điểm nơi diễn ra trận đánh, nơi anh hùng Lâm Úy hy sinh đều đã được xây
dựng bia đài tưởng niệm, ghi dấu chiến công hào hùng mà lớp cha ông đã phải đổ
máu, hy sinh để giành lại từng mảnh ruộng, bờ tre, để nhắc nhở bao thế hệ con
em luôn biết cách gìn giữ, bảo vệ, xây dựng quê hương trong thời đại mới.
Võ Đức Liến (giới
thiệu)