Theo đó, chuỗi hoạt động trải nghiệm diễn ra với nhiều nội dung, được thực hiện và duy trì trong suốt cả năm học, gồm: khảo sát nắm bắt số lượng gia đình học sinh làm nón lá cũng như số lượng học sinh, giáo viên biết chằm nón; tổ chức cho cán bộ - giáo viên - nhân viên và học sinh tìm hiểu truyền thống làng nghề nón là Quy Hậu; tổ chức ngày hội trải nghiệm - tìm hiểu mô hình và phát động cuộc thi làm mô hình trang trí tại lớp học có chủ đề về nón lá. Học sinh sẽ thuyết trình về mô hình, dựng các video quảng bá, giới thiệu làng nghề…

Tại buổi diễn ra hoạt động thực nghiệm chiều ngày 27/5, các em học sinh đã được tham gia vào các hoạt động như: Giới thiệu tổng quát về làng nghề truyền thống nón lá Quy Hậu, xã Liên Thủy, huyện Lệ Thủy; trải nghiệm thực tế các công đoạn để làm ra một chiếc nón lá; chia sẻ từ phía khách mời; cảm nhận của học sinh; tổ chức các trò chơi tìm hiểu về lịch sử, giá trị, ý nghĩa của làng nghề truyền thống.

Trường THCS Liên Thủy đóng trên địa bàn thôn Quy Hậu - nơi có làng nghề nón lá với lịch sử hình thành và phát triển hơn một thế kỉ qua. Việc tổ chức cho học sinh trải nghiệm, tìm hiểu về làng nghề làm nón lá truyền thống nhằm mục đích quảng bá, bảo tồn, giữ gìn và phát huy những nét đẹp truyền thống của quê hương, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa, xây dựng và phát triển quê hương ngày càng giàu đẹp. Đây cũng là hoạt động giáo dục giúp bồi đắp cho học sinh tình yêu quê hương, yêu lao động, thái độ tôn trọng lịch sử, không ngừng nâng cao ý thức trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với quê hương, đất nước.

Như ta biết, Lệ Thủy là vùng đất “Địa linh, nhân kiệt”, có địa hình đa dạng, hội đủ các yếu tố rừng núi, sông suối, đồng bằng và bờ biển, còn lưu giữ nhiều di tích lịch sử của nền văn hóa truyền thống lâu đời gắn kết với làn điệu hò khoan… thì Lệ Thủy còn là quê hương của những làng nghề thủ công truyền thống như: chiếu cói An Xá, đan lát Xuân Bồ, chổi đót Lệ Bình… Đặc biệt, làng nghề nón lá truyền thống Quy Hậu nổi danh khắp chốn xưa nay.

Nghề làm nón Quy Hậu xuất hiện khoảng những năm đầu thế kỷ 20. Theo lời các cụ già kể lại, người đầu tiên đem nghề nón về với Quy Hậu là hai ông Nguyễn Văn Dỵ (thường gọi là ông Bộ Chiêm), và ông Đỗ Bá Mỡn (thường gọi là ông thợ Giồng), đó là vào khoảng những năm 1905 - 1906. Hai ông vốn làm nghề thợ may, vì giỏi nghề may nên đã rủ nhau ra thị trấn Ba Đồn (Quảng Trạch, Quảng Bình) may thuê. Chợ phiên Ba Đồn cứ bảy ngày nhóm một lần. Hàng hóa từ các vùng lân cận, cả tận ngoài Hà Tĩnh dồn về, nên rất phong phú. Chỗ làm nghề may của các cụ được thuê gần chợ Ba Đồn, ngay làng Thổ Ngọa (nay thuộc phường Quảng Thuận, thị xã Ba Đồn, tỉnh Quảng Bình).

Nơi đây có sẵn nghề làm nón rất phát triển, đời sống khá hơn các làng khác. Thấy đây là nghề có thể giúp ích cho dân làng vào thời vụ nông nhàn, hai ông trở về nhà vận động thêm ba người bạn thân là Lê Quang Mạc (Hường Mạc), Nguyễn Văn Tranh và Nguyễn Quang Suyền cùng ra Ba Đồn học nghề nón, đem về truyền dạy cho bà con quê mình. Trong nhóm có ông Bộ Chiêm, vợ mất đã lâu, để lại hai người con gái là Chiêm và Hạnh. Cảnh gà trống nuôi con, may nhờ được người quen mai mối, ông Bộ Chiêm lấy bà Nga - một người phụ nữ có tay nghề giỏi của làng Thổ Ngọa. Sau ngày cưới, ông đưa vợ về quê. Bà Nga giúp ông truyền nghề nên từ đó nghề nón bắt đầu được lan truyền về Quy Hậu cho tới hôm nay.

Với bàn tay khéo léo của người thợ, chiếc nón lá được làm ra với nhiều công
đoạn khác nhau. Bắt đầu quá trình sản xuất là công đoạn tìm tre (cây lồ ô). Cây
tre phải đảm bảo được yếu tố khoảng cách giữa các mắt tre sao cho càng dài
càng tốt. Sau đó cây tre được vót thành từng vành nhỏ để áp khít vào 16 vành khuôn theo thứ tự từ hình chóp nón.

Xong công đoạn này, người thợ bắt đầu chuyển sang việc làm lá, đây là công đoạn công phu và cần sự cẩn thận cao hơn. Cây lá nón sau khi lấy về phải được phơi qua nắng cho đủ độ khô và dai, rồi từng chiếc lá được bắt ra thành những bẹ lớn sau đó được đem đi “ủi” (là) cho phẳng phiu, đẹp đẽ.

Tùy vào kích thước của từng chiếc lá mà người thợ sắp xếp sao cho hợp lí nhất. Lá được kết lên chiếc khuôn đã được vót tre sẵn trước đó rồi chuyển sang công đoạn chằm nón (hay còn gọi là may nón). Công đoạn khó nhất để tạo ra được một chiếc nón là công đoạn chằm, đòi hỏi người thợ phải thật kiên trì, khéo léo và tỉ mỉ chỉ cần sơ ý một chút là lá nón sẽ bị nhăn và rách. Từng tay kim và những sợi chỉ trong suốt, thoăn thoắt cứ đưa lên đưa xuống làm cho những tấm lá trắng xanh như được dán vào bộ vành bằng một thứ keo vô hình.

Khâu xong nón, đánh quai, chải dầu. Lớp dầu bóng bằng nhựa thông pha cồn làm cho nón thêm sáng, đẹp và chống thấm nước.

Làng nghề làm nón lá Quy Hậu không chỉ giúp người dân trong làng thêm thu nhập mùa nông nhàn mà còn giúp miền quê này trong việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy những giá trị văn hoá vật chất và văn hoá tinh thần của làng, giúp người dân thực sự kế tục những truyền thống tốt đẹp của quê hương, của dân tộc Việt Nam.

Nghề nón xưa và nay vẫn một lòng sắt son, thủy chung, nhẫn nại, chịu thương chịu khó với quê hương. Đặc biệt, đến bất cứ nơi đâu trên mảnh đất này, bạn cũng sẽ được nghe văng vẳng điệu hò khoan trữ tình, rộn rã.

Cảm nhận sau buổi trải nghiệm, em Nguyễn Thị Hồng Anh, học sinh lớp 9A chia sẻ: “Nón lá Quy Hậu - món quà tuy nhỏ bé nhưng mang ý nghĩa văn hóa vô cùng lớn lao. Nó thể hiện được hình ảnh, bản sắc và văn hóa Việt, nó đi liền với hình ảnh của người phụ nữ Việt dịu dàng, đằm thắm, chịu thương chịu khó, tần tảo, công dung ngôn hạnh… Là thế hệ mầm non tương lai của quê hương đất nước, chúng em nhận rõ trách nhiệm và nghĩa vụ của mình trong việc bảo tồn, giữ gìn và phát huy những nét đẹp truyền thống của quê hương, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa, xây dựng và phát triển quê hương ngày càng giàu đẹp”.

Về phần mình, các thầy cô giáo cũng đã nhận thức rõ trách nhiệm lớn lao của mình trong việc thường xuyên giáo dục cho các thế hệ học sinh tình yêu quê hương, yêu lao động, bồi đắp thái độ tôn trọng lịch sử, không ngừng nâng cao ý thức trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với quê hương, đất nước. Đó chính là trọng trách lớn lao và cao cả của đội ngũ thầy cô giáo và rộng ra là của toàn xã hội.

Việc tổ chức hoạt động trải nghiệm “Tìm hiểu giá trị làng nghề truyền thống nón lá Quy Hậu” là một biểu hiện hết sức thiết thực và kịp thời, góp phần tôn vinh, gìn giữ những giá trị truyền thống của quê hương. Trân quý giá trị truyền thống là nền tảng để tạo dựng lối sống và đạo đức đúng đắn; cũng là cách mỗi người góp phần giữ gìn, bảo tồn và phát huy tinh hoa văn hóa dân tộc. Biết trân trọng những giá trị truyền thống, chúng ta mới có thể vững vàng hội nhập và phát triển.

ĐỖ ĐỨC THUẦN

MỘT SỐ HÌNH ẢNH TRẢI NGHIỆM