Xuân Thủy không chỉ được biết đến là mảnh đất anh dũng, kiên cường, bất khuất với những chiến công vang dội trong chiến tranh. Máu và hoa của những người con Xuân Thủy còn viết nên những trang sử vàng của lịch sử,  sáng mãi một truyền thống tự hào – truyền thống hiếu học.

Ra đời từ những năm 60 của thế kỉ XX. Từ một ngôi trường làng nhỏ bé, mái tranh, vách đất, thiếu thốn trăm bề. Trường THCS Xuân Thủy hôm nay đã trở thành ngôi trường to, đẹp, khang trang nằm tựa mình bên dòng sông Kiến Giang thơ mộng. Từ khi thành lập đến nay, nhất là 15 năm trở lại đây, trường trung học cơ sở Xuân Thủy đã luôn phấn đấu vươn lên với sức sống mãnh liệt, trở thành một nhà trường tiêu biểu, ngày càng xứng đáng với sự tin cậy của Đảng Uỷ, UBND và đông đảo các bậc phụ huynh, học sinh xã Xuân Thủy.

Là một trường học, bao giờ nhà trường cũng đặt vấn đề chất lượng giáo dục lên hàng đầu. Để làm tốt công tác này, Ban Giám hiệu đã luôn sâu sát trong chỉ đạo chuyên môn cũng như công tác giáo dục đạo đức học sinh. Thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, từ năm học 2001-2002 đến nay, nhà trường thường xuyên tổ chức sinh hoạt chuyên môn các nhóm, tổ và Hội đồng Sư phạm, thực hiện 100% các tiết dạy đều có đồ dùng dạy học. Ngoài việc tận dụng hết đồ dùng dạy học mà trường có, giáo viên còn tự làm thêm nhiều đồ dùng có chất lượng, phục vụ tốt cho việc dạy và học. Tiếp cận với công nghệ thông tin, hầu hết các tổ chuyên môn đều có nhiều tiết dạy bằng giáo án điện tử. Những tiết học này đã thực sự gây hứng thú cho cả thầy và trò.

Trường cũng đã chú trọng đến việc xây dựng đội ngũ cán bộ giáo viên. Hàng năm, trường vận động giáo viên tham gia các lớp bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, bồi dưỡng chuyên đề, thực tập chuyên đề,….Đến nay tỷ lệ giáo viên đạt trên chuẩn hơn 70%.

Với một đội ngũ giáo viên giàu kinh nghiệm và yêu nghề, với truyền thống hiếu học của học sinh Xuân Thủy, trường đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ.  Hàng năm tỷ lệ học sinh lên lớp thẳng đạt 100% trong đó khá và giỏi đạt trên 65%, tỷ lệ tốt nghiệp đạt trên 99% nhiều năm đạt 100%, tỉ lệ học sinh vào trường công lập 90% trở lên. Trường cũng đạt vị thứ cao trong các hội thi, các kì thi học sinh giỏi văn hóa, học sinh năng khiếu cấp huyện, tỉnh và quốc gia. Nhiều năm liền nhà trường đạt tập thể lao động xuất sắc được Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Bình tặng bằng khen.

Để giáo dục nhân cách, giáo dục đạo đức, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho học sinh, trường thường xuyên quan tâm đến các hoạt động tập thể, vui chơi giải trí, giáo dục pháp luật, giáo dục truyền thống, văn nghệ, thể dục thể thao, hoạt động đền ơn đáp nghĩa, từ thiện…….

Công tác xây dựng Đảng, xây dựng đoàn thể vững mạnh luôn được tập thể Ban Giám hiệu và cán bộ, giáo viên nhà trường chú trọng thực hiện. Nhờ vậy, chi bộ nhà trường nhiều năm liên tục đạt “Chi bộ trong sạch vững mạnh tiêu biểu”. Công đoàn nhà trường liên tục đạt “Công đoàn vững mạnh xuất sắc”, và với thành tích nhiều năm liền xuất sắc, công đoàn THCS Xuân Thủy đã được Công đoàn giáo dục Tỉnh tặng giấy khen. Tiếp tục truyền thống của tuổi trẻ Xuân Thủy, Chi đoàn luôn giữ danh hiệu “Chi đoàn vững mạnh xuất sắc”.

Công tác Đội và phong trào thiếu nhi là mặt mạnh của trường Xuân Thủy. Liên đội luôn dẫn đầu trong các hoạt động Đoàn Đội của huyện, nhiều năm liên tục đạt danh hiệu Liên đội xuất sắc, được nhận bằng khen của tỉnh đoàn Quảng Bình về hoàn thành xuất sắc công tác Đội,....Có được kết quả tốt đẹp như vậy là nhờ có sự quan tâm sâu sát của Chi bộ nhà trường, của Ban Giám hiệu, sự nhiệt tình, giàu kinh nghiệm của các đồng chí Tổng phụ trách và sự hết lòng vì học sinh thân yêu của tập thể giáo viên, cán bộ, nhân viên nhà trường.

Năm 2012 trường THCS Xuân Thủy được công nhận trường chuẩn quốc gia. Tỷ lệ phổ cập – xóa mù chữ đạt cấp độ 3.

Với bề dày truyền thống, không dừng lại ở đó, trường THCS Xuân Thủy sẽ phấn đấu nhiều hơn nữa để đạt nhiều thành tích rực rỡ xứng danh là một đơn vị chất lượng cao của giáo dục Lệ Thủy, góp phần thực hiện thành công Nghị quyết Đại hội Đảng các cấp, chiến lược giáo dục Việt nam nói chung và chiến giáo dục Lệ Thủy đến năm 2020.