“Trường huyện”- Đó là cách gọi quen thuộc của người dân với ngôi trường tiểu học duy nhất tại huyện Lệ Thủy trong thời kỳ Pháp thuộc, trước năm 1945. Nhiều cựu học sinh của trường tự hào kể lại rằng, ngôi trường nhỏ nằm ở thôn Cổ Liểu khá gần với thủ phủ huyện đường, được xây dựng và hoạt động trong khoảng thời gian từ năm 1920 đến 1930, trường có 3 lớp: Lớp năm (enfantin)- lớp học trò nhỏ nhất, tương đương với lớp 1 ngày nay; Lớp tư (preparatoire), tương đương lớp 2 và lớp ba (élémentaire). Giai đoạn từ năm 1931 đến 1944 trường mở thêm các lớp: Lớp nhì đệ nhất (moyen-un), tương đương với lớp 4; lớp nhì đệ nhị (moyen-deux), tương đương với lớp 5 và lớp nhất (supérieur) tương đương với lớp 6 ngày nay. Chương trình giảng dạy biên soạn theo giáo án của người Pháp. Thầy hiệu trưởng đầu tiên của trường là thầy Hà Huy Phu, quê ở Thanh Hóa, thầy Đinh Hữu Suyền, thầy Trương Văn Định, thầy Nguyễn Văn Khuyên là các thầy hiệu trưởng trong những năm tiếp theo. Các thầy giáo giảng dạy bộ môn luôn được học trò quý trọng mỗi khi nhắc đến như thầy Lê Tú Oanh, thầy Mai Văn Lịnh,  thầy Vũ Ngọc Lân, thầy Lê Văn Lượng, thầy Lê Đình Tuế, thầy Hào, thầy Dư, thầy Truy, thầy Tỵ, thầy Bật, thầy Hưng, thầy Hiến, cô Tuyên, bà huyện Vui… Khóa thi tốt nghiệp cuối cùng được tổ chức tại thị xã Đồng Hới vào năm học 1943-1944. Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, trường huyện đóng cửa. Qua thời gian và sự tàn phá của bom đạn bởi hai cuộc chiến tranh, trường huyện bị tàn phá chỉ để lại rất ít dấu tích, nó chỉ còn vẹn nguyên trong hoài niệm của những cựu học sinh thuở ấy. Thế hệ cựu học sinh trước năm 1945 của “trường huyện” hiện nay đều thuộc vào độ tuổi “xưa nay hiếm”, chỉ còn khoảng hơn 100 cụ, sống ở trên nhiều vùng, miền khác nhau của đất nước. Trong số họ có rất nhiều người thành đạt trong cuộc sống, từng giữ nhiều vị trí chủ chốt trong xã hội như bác Thái Bá Nhiệm, nguyên Bí thư Tỉnh ủy; bác Trần Sự, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh, bác Trần Dzụ, ….thường vụ tỉnh ủy.

Thôn Cổ Liểu xưa nay trở thành thôn Thượng Giang và cũng đúng tại vị trí của trường huyện nay đã được thay thế bằng một ngôi trường xinh xắn, khang trang mang tên thị trấn. Trường Tiểu học số I Kiến Giang hôm nay luôn tự hào với truyền thống hôm qua và tên gọi của mình hôm nay. Các thế hệ thầy cô giáo vẫn luôn chắt chiu, thầm lặng ươm những mầm xanh, thắp sáng ước mơ trẻ thơ của biết bao thế hệ học sinh đầu cấp học. Giống như các trường Tiểu học khác trên địa bàn huyện, từ những năm chống Mỹ cho đến những năm đất nước hòa bình thống nhất, trường Tiểu học số I Kiến Giang được nhập vào các trường Trung học cơ sở trên địa bàn. Mãi đến năm 1990 trường Tiểu học số I Kiến Giang được tách ra từ trường Trung học cơ sở Kiến Giang. Nhớ lại những ngày đầu mới thành lập, nhà trường chỉ là những dãy nhà cấp bốn, bao khó khăn thiếu thốn, vất vã trong cuộc sống đã không cản được lòng yêu nghề và ý thức vượt khó vươn lên của thầy trò trường Tiểu học số I Kiến Giang. Bám trường, bám lớp, vượt lên chính mình bằng tinh thần “dù khó khăn đến đâu vẫn thi đua dạy thật tốt, học thật tốt”, biết bao thế hệ các thầy cô giáo hằng đêm vẫn chong ngọn đèn thao thức cùng trang giáo áo, trăn trở cho việc cải thiện, nâng cấp cơ sở vật chất nhà trường, đẩy mạnh, nâng cao chất lượng giáo dục của thị trấn.            

Đến với trường Tiểu học số I Kiến Giang hôm nay hẳn nhiều người sẽ ngỡ ngàng trước những đổi thay về cơ sở vật chất, vệ sinh môi trường cũng như chất lượng và hiệu quả giáo dục. Nhà trường đã được xây dựng 16 phòng học hai tầng thoáng mát và 04 phòng học chức năng theo mô hình mới, phòng học đủ chổ ngồi, đủ ánh sáng cho học sinh ở năm khối lớp tham gia học tập hai buổi/ngày. Phòng học được trang bị các thiết bị dạy học hiện đại ( màn hình 5 1inch), các công cụ dạy học theo mô hình VNEN, các góc thiên nhiên, góc thư viện góc cộng đồng, góc thiên nhiên...đep và thẩm mỹ gần gũi với học sinh.  Khu Hiệu bộ dành cho ban giám hiệu và các phòng học chức năng, phòng thường trực, phòng y tế kiên cố, rỗng rãi thoáng mát và đầy đủ các trang thiết bị phục vụ cho hoạt động y tế trong nhà trường. Cổng trường và hệ thống tường rào được xây dựng bề thế. Sân trường rộng lát gạch sạch sẽ, thoáng đãng được bố trí trồng cây xanh, vườn hoa hợp lý làm cho không gian ngôi trường thêm thân thiện hơn. Đội ngũ giáo viên của nhà trường có bề dày kinh nghiệm, vững vàng tay nghề. Từ năm học 2010 đến nay,đội ngũ cán bộ, giáo viên, nhân viên nhà trường lớn mạnh vượt bậc và tay nghề và trình độ chuyên môn nghiệp vụ.  Có hơn ba mươi lượt giáo viên được công nhận là giáo viên dạy giỏi ở các cấp, có gần 50 em học sinh giỏi tham gia các kỳ thi học sinh giỏi cấp huyện, tỉnh, cấp quốc gia đạt thành tích cao. Chất lượng đội ngũ giáo viên ngày càng được nâng cao, 100% đạt  trình độ đào tạo trên chuẩn. Ban giám hiệu nhà trường tích cực ứng dụng công nghệ thông tin, đẩy mạnh việc đổi mới phương pháp dạy học. 100% giáo viên đã trang bị cho riêng mình máy vi tính cũng như việc sử dụng thành thạo máy vi tính và soạn bài trên máy. Các tiết thao giảng, dự giờ đều sử dụng máy chiếu đa năng, trình chiếu PowerPoint. Các phong trào thi đua như “Thi đua dạy tốt học tốt”, “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” đang được triển khai mạnh mẽ và thực hiện có hiệu quả trong nhà trường.

          Chi bộ Đảng của nhà trường hiện có 21/23 đảng viên (chiếm tỷ lệ 91,3%) trong nhiều năm liền luôn được Đảng bộ cấp trên xếp loại trong sạch vững mạnh. Các tổ chức như Công đoàn cơ sở, Chi đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Liên đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh hằng năm đều được xếp loại vững mạnh xuất sắc. Đáp ứng kỳ vọng của Lãnh đạo ngành Giáo dục huyện nhà cũng như cán bộ và nhân dân thị trấn Kiến Giang, thời gian qua trường Tiểu học số I Kiến Giang đã tạo nên diện mạo mới, từng bước trở thành một trong những đơn vị chất lượng cao của Giáo dục Lệ Thủy. Liên tục trong nhiều năm liền (từ 2001–nay) đạt trường tiên tiến xuất sắc của tỉnh và  đơn vị tập thể lao động xuất sắc.  Năm học 2005-2006 trường đạt chuẩn Quốc gia mức độ II. Đặc biệt, ngày 15/01/2010 nhà trường được Thủ tướng Chính phủ quyết định tặng bằng. Ngày 23/05/2011, nhà trường được Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam tăng Huân chương lao động hạng Ba về những thành tích xuất sắc mà nhà trường đã đạt được từ năm học 2005 -2006 đến năm học 2009 - 2010.

       Có được kết quả trên trước hết nhờ sự lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp của phòng Giáo dục-Đào tạo huyện Lệ Thủy, của Đảng ủy, Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân thị trấn Kiến Giang, sự quan tâm đóng góp của nhân dân trên địa bàn mà trực tiếp là Ban đại diện cha mẹ học sinh; sự đoàn kết nhất trí cao cùng vượt qua những thử thách gian khổ của đội ngũ cán bộ, giáo viên, nhân viên qua các thời kỳ.

        Phát huy truyền thống 26 năm xây dựng và trưởng thành, Trường Tiểu học số 1 Kiến Giang tiếp tục nỗ lực phấn đấu về mọi mặt, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ năm học và các mục tiêu xây dựng, phát triển nhà trường giai đoạn 2010-2020 và những năm tiếp theo. Tin rằng, với niềm tự hào về truyền thống ngày hôm qua và ngay chính ngày hôm nay, thầy và trò trường Tiểu học số 1 Kiến Giang xứng đáng với danh hiệu Trường đạt chuẩn quốc gia mức độ II, Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ và Huân chương lao động hạng Ba mà Đảng và nhà nước trao tặng, xứng đáng với niềm tin yêu mà Đảng, Nhà nước, nhân dân giao phó và vững vàng cùng nhau bước tiếp vào tương lai./.

Trường Tiểu học số 1 Kiến Giang